Париж

Шегьер Париж Paris
Париж
ТӀаратӀ Герб Париж
Координатар:	48°51′24″ к. гь. 2°21′03″ р-э. я.
Уьлкве:	Франция
Департамент:	Париж
Регион:	Иль-де-Франс
Мэр:	Бертран Деланоэ
Бине эцигай тарих:	III вишйис чи э.в.
Садлагьай тӀвар кьун:	53 йис чи э.в.
Виликан тӀварар:	Лютеция, Сите
Майдан:	105,4 км²
ЯШЧ кьакьанвал:	33 м
Гьава:	юкьван гьалдин
Агьали:	2 257 981 кас. (2009)
Къалинвал:	20909 кас./км²
Агломерация:	12,672 млн
Халкьар:	85,1 % — французар, 14,9 % — ЕГ эгьли, арабар ва мас.
Динар:	католикар, атеистар, мусурманар ва мас.
Сятдин чӀул:	+1
Телефондин код:	+33 1
Почтунин индекс:	75001—75020 ва 75116
Сайт:	www.paris.fr
Commons:	Paris

Париж (франц. Paris, paˈʁi) — Франциядин кьилин шегьер. 12 миллиондилай пара ксар ава. Гьукуматдин культурадинни экономикадин юкьв я, кефер-рагъэкъечӀдай патай авай. париж Иль-де-Франсдик квайди я, Сена вацӀун къерехрал. Дуьньядин культурадин юкьварикай сад я.

Чилинмикит

Париждин округар:

№	ТӀвар	Оригинал тӀвар	Майдан	Агъали
				1872	1954	1999	2005
1	Лувр	Louvre	183	74 286	38 926	16 888	(a)
2	Биржа	Bourse	99	73 578	43 857	19 585	(a)
3	Тампль	Temple	117	89 687	65 312	34 248	(a)
4	Отель-де-Виль	Hôtel-de-Ville	160	95 003	66 621	30 675	(a)
5	Пантеон	Panthéon	254	96 689	106 443	58 849	59 300
6	Люксембург	Luxembourg	215	90 288	88 200	44 919	45 800
7	Пале-Бурбон	Palais-Bourbon	409	78 553	104 412	56 985	55 700
8	Елисей НикӀер	Élysée	388	75 796	80 827	39 314	39 200
9	Опера	Opéra	218	103 767	102 287	55 838	58 800
10	Анкло-Сен-Лоран	Enclos-St-Laurent	289	135 392	129 179	89 612	89 600
11	Попанкур	Popincourt	367	167 393	200 440	149 102	150 500
12	Рёйи	Reuilly	637	87 678	158 437	136 591	139 100
13	Гобелен	Gobelins	715	69 431	165 620	171 533	177 900
14	Обсерватория	Observatoire	564	69 611	181 414	132 844	134 200
15	Вожирар	Vaugirard	848	75 449	250 124	225 362	231 500
16	Пасси	Passy	791	43 332	214 042	161 773	146 900
17	Батиньоль-Монсо	Batignolles-Monceau	567	101 804	231 987	160 860	160 300
18	Монмартр	Butte-Montmartre	601	138 109	266 825	184 586	188 500
19	Бют-Шомон	Buttes-Chaumont	679	93 174	155 028	172 730	185 400
20	Менильмонтан	Ménilmontant	598	92 772	200 208	182 952	188 600
	Булондин там	Bois de Boulogne	846
	Венсендин там	Bois de Vincennes	995
	Вири		10 540	1 851 792	2 850 189	2 125 246	2 144 700

(a) — Вири статистика

Тарих

Париж, ч.э.в.III виш йисан юкьва эцигнавайди тир, кельтрин Лютеция тӀвар алай хуьруькай. А хуьр кельтрин халкь паризиярринди тир, вични къенин Сите тӀвар алай островдал авай. Лютециядин тӀвар сифте сефер Юлий Цезарьди кьунвай. Къенин Париждин тӀвар гьа халкьдикай атанвайди я. Римвийриз а хуьр къачуз кӀанзвай, са сефер гьалтни авуна адал. Ахпа, 52-й йисуз ч.э.в. абур мад гьалтна Лютециядал. Паризийри чпин хуьр кана вири муьгъвер цкӀирна. Римжувари абуруз туна гьа остров, чпини Сена вацӀун члахъ патал цӀийи шегьер эцигна. Ана абуру термаяр эцигна, форум, амфитеатр. Рим империяда шегьердихъ еке къуват авачир.

508-й йисуз римжуварин къвуат шегьерда куьтягь хьана, аниз франкар атайла.

II Филипп Августан чӀавауз шегьердин хуьнвал кӀиви авунвай: 1190-й йисуз Сенадин эрчӀи пата шегьердин цлар эцигнавай, 1210-й йисуз — эрчӀи пата. Гьа чӀавуз Париждилай рагъакӀидай патахъ Лувр къала эцигнавай.

Символика

Герб Парижа

Флаг Парижа

Садлагьай сеферда Париждин гербдин тӀвар XII виш йисуз кьуна, 1358 йисуз Карл королди тестикьарна. Къалхандин кӀаник авай яру чуьлда гимишдин лепейрал алаз физавай елкен алай гимишдин гимидин суьрет чӀугуна, вини авай вилида - къизилдин лилияр.

Вад минара авай къизилдин таж кьилел алай къалхан зейтунд ва мегъуьн ттарарин хилери элкъуьрна кьуна, абурун бинейра XIX виш йисуз тестикьарнавай латин чӀалал кхьей «Ам галтадзава, амма ада цин кӀаник ягъзавач» лугьудай девиз алай гимишдин лента храна.

Лентадин кӀаник пуд орден ава: Дяведин хаш, Гьуьрмет авай легиондин орден ва Хиласвилин орден. Франциядин гьуьлуьн къерехда авай шегьеррин гербрал гегьеншдаказ чкӀанвай гимиди Париж вацӀун порт хьиз арадал акъатун къалурзава; къизилдин лилияр Капетингрин династиядин эмблемадиз талукьзава, гьа чӀавуз шегьер Франциядин меркез хьана.

Париждин пайдах вич язва кьве вертикал тир вилини яру рангар авай зулукай ибарат тир квадрат тир парча, рангар XIV виш йисалай гатӀумна кӀвалахарзава. Париждин мэриядин логотип вич язва вилини яру ранг авай горизонтал тир зул, адан эрчӀи къерехдив гим ала, вили фондал лацудал кхьей "Париждин мэрия" лишан ала.

Агьалияр

2010-лагьай йисан гьалдив кьурвал, Парижда гьамиша ↗2 243 833 кас яшамишзавай тир. Париждал Франциядин вири агьалийрикай Париждал 3,6 % ва Иль-де-Франс региондин вири агьалийрикай 19,3 % гьалтзава.

XIX-лагьай виш йисан къене ва Садлагьай дуьньядин дяве акьалтӀдалди Париждин агьалийрин сан-гьисаб чӀехи хъижезвай тир, тарихдин вини кьилив 1921-лагьай йисуз агакьна - 2,9 млн кас. И кьадар Кьведлагьай дуьньядин дяве акьалтӀдалди амукьзавай тир, амма 1950-лагьай йисарилай гатӀумна садлагьана тӀимил хъижез эгечӀна. 1999-лагьай йисуз агьалийрин сан-гьисаб 2,2 миллиондал кьван агакьна. 2000-лагьай йисарриз агьалийрин кьадар чӀехи хъхьана, ам парани-пара аялар хунин кьадар чӀехи хъхьунин нетижада хьана. Жегьилрин чӀехи пай малум жезва (пенсионерар кьилин шегьердай провинциядиз ва уьлкведин юкьван патариз куьч хьунин нетижада).

СМТ-дин малуматрив кьурвал, 2011-лагьай йисуз Париждин агломерациядин агьалийрин сан-гьисаб 10,62 млн кас тир. Евростатдин малуматриз килигна, 2003-2006-лагьай йисарин арада Париждин урбан зонадин (larger urban zone) агьалийрин сан-гьисаб 11 532 409 кас тир.

Антик чӀавара ва Юкьван виш йисарра пара кьадардин дявейрин, эпидемийрин ва массайрин гишинвилин гъиляй пара вахтара агьалийрин сан-гьисаб садлагьана тӀимил хъижезвай тир. Мисал патал, холерадин эпидемия хьайи вахтунда 1832-лагьай йисуз 20 агъзур кьван кас кьена.

Агъашегьерра абур гегьенш хъхьунин нетижада - 1921-лагьай йисуз 4,85 млн кас яшамизавай тир, 2006-лагьай йисуз - 11,6 млн кас. Парижда лап пара (шегьердин вири агьалийрикай 51,5%) паб тагъанвайбуру (гъуьлуьз тефейбуру) уьмуьр гьалзава - адетдин париждин хзан 1,88 касдикай ибарат я. Аялар хунин вири жем коэффициент 1,64 я - париждин хзанрикай чӀехи паюниз тек са аял ава. 2004-лагьай йисуз аялар хунин коэффициент 14,8, кьиникьин коэффициент - 6,6 тир. АкӀ хьайила, агьалийрин тӀебии артух хьун +8,1, умуми артух хьун +2,1 я.

Миллетар

2008-лагьай йисуз Парижда 330 000 (тахьайтӀа шегьердин вири агьалийрикай 14,9%) чара уьлкведай тир кас яшамишзавай тир. Абурукай 30% ЕврогалкӀдик акатзавай уьлквейрай куьч хьана атайбур я; 20% чеб Алжирдай, Мароккодайни Тунисдай тир иммигрантрал гьалтзава.

Динар

Вири агьалийрикай 80% христианар я, 75%-ди чеб католикар яз гьисабзава, абурукай чӀехи пай латин адетдин католикар, сабур - эрменринни византиядин адетрин терефдарар я. Мусурманар 11, 18, 19 ва 20 лугьудай округ кӀватӀ хьана. 5-лагьай округда чка кьунвай Париждин мискӀинди 1926-лагьай йисалай гатӀумна кӀвалахзава. Вири санлай Парижда 94 католикрин жемят, абурулай гъейри 15 православиедин клиса, 21 синагога (Парижда 220 000 чувуд яшамишзава), 2 мискӀин (гзаф пай 50 000 суьнни-мусурмандин патал) ва Гижон куьчедал чка кьунвай Эрменрин апостолрин клиса ава.

ЭлячӀунар

• Официал сайт  (фр.) (инг.) (исп.)