Kirguizistán

Kirguizistán

Кыргызстан (ky)
Bandeira Brasón
Himno	Himno nacional de Kirguizistán
Lema	«Gwerddon ar y Ffordd Sidan Ysblennydd»
Localización
41°N 75°L
Capital	Bixkek
Contén a división administrativa	Bixkek
Poboación
Poboación	7.281.800 (2025) (36,42 hab./km²)
Lingua oficial	kirguiz
Xeografía
Parte de	Ásia Central soviética (pt)
Superficie	199.951 km²
Auga	3,6 %
Punto máis alto	Jengish Chokusu (7.439 m)
Punto máis baixo	Kara Darya (pt) (132 m)
Comparte fronteira con	República Popular da China Tadjiikistán Kazakhstán Uzbekistán
Datos históricos
Precedido por	República Socialista Soviética de Kirguizistán e Unión Soviética
Creación	1991
Organización política
Forma de goberno	República parlamentaria
• Presidente (pt)	Sadyr Japarov (2021–)
Órgano executivo	Cabinet of Ministers of Kyrgyzstan (en)
• Primeiro ministro	Sooronbay Jeenbekov (2016–2017) Sapar Isakov (2017–2018) Mukhammedkalyi Abylgaziev (pt) (2018–2020) Kubatbek Boronov (pt) (2020–2020) Sadyr Japarov (2020–2020) Artjom Nowikow (pt) (2020–2021) Ulukbek Maripov (pt) (2021–2021) Ulukbek Maripov (pt) (2021–2021) Akylbek Japarov (pt) (2021–2024) Adylbek Kasymaliev (pt) (2024–)
Órgano lexislativo	Consello Supremo , (Escano: 120)
Membro de	Tratado de non proliferación de armas nucleares Tratado de ceos abertos Organización Mundial da Saúde ../... 28+
PIB nominal	8.740.681.889 $ (2021)
Moeda	som kirguiz
Identificador descritivo
Fuso horario	UTC+06:00
Dominio de primeiro nivel	.kg
Prefixo telefónico	+996
Teléfono de emerxencia	101, 102, 103 e 161 (pt)
Código de país	KG
Sitio web	gov.kg…

Kirguizistán é un país de Asia Central. Extremadamente montañoso, poboado orixinariamente por poboacións nómades. Foi república da URSS, e volveuse independente despois da fin desta última, no 1991. Dirixido entre 1990 e 2005 por Askar Akaiev, o país está hoxe^[cando?] en día nunha situación política confusa despois da revolución dos tulipáns que atravesou.

Historia

A rexión correspondente ao Kirguizistán foi poboada no século XV e século XVI polos kirguiz, un pobo nómade turco orixinalmente situado, hai 2000 anos, no nordeste de Mongolia e que primeiro se desprazara cara ao sur de Siberia entre o século VI e o século VIII, e logo cara á rexión de Tuva ata o século XIII. O islam converteuse na relixión principal da rexión contra o século XII; a maior parte de kirguiz son musulmáns sunnitas da escola hanafita.

Ao comezo do século XIX, o sur do territorio cae baixo o control do Khanato de Kokand. Foi formalmente incorporado ao Imperio Ruso no 1876. A represión de varias revoltas empuxa a un certo número de habitantes a emigrar cara a Afganistán e á China.

En 1918, fundouse un soviet dentro da rexión e a oblast autónoma Kara-Kirguiz creouse no 1924 no seo da URSS. No 1926, convértese na República Socialista Soviética Autónoma de Kirguizistán. No 1936, a República Socialista Soviética de Kirguizistán foi integrada coma membro da URSS.

Despois das revoltas políticas sobrevidas a partir da fin dos anos 1980 na Unión Soviética, organizáronse eleccións libres no Kirguizistán en 1990, que dan a vitoria a Askar Akaiev no posto de presidente en outubro do mesmo ano. O país troca de nome e convértese na República do Kirguizistán en decembro de 1990, mentres que Frunze, a capital, foi rebautizada co seu nome presoviético de Bixkek en febreiro de 1991.

Logo do intento de golpe de estado en Moscova que marcou a fin da URSS, o Kirguizistán vota pola independencia da URSS o 31 de agosto do 1991. Adhírese porén á Comunidade de Estados Independentes á fin dese mesmo ano.

No curso dos anos seguintes, o poder, sempre ostentado por Askar Akaiev, faise visiblemente cada vez máis autoritario. As eleccións lexislativas do 27 de febreiro e do 13 de marzo de 2005 foron denunciadas coma fraudulentas, particularmente polos observadores da OSCE. Os problemas comezaran a finais de marzo cando se transformaran rapidamente no sur do país en manifestacións pedindo a dimisión do goberno; o 24 de marzo, 15 000 manifestantes partidarios da oposición asaltan o edificio da presidencia despois dos rumores en canto á fuxida do presidente Akaiev fóra do país. É a «Revolución dos Tulipáns».

Na fin de marzo do 2005, os xefes da oposición estableceron un goberno interino e prometeron proceder rapidamente a unhas novas eleccións a fin de acadar unha lexitimidade definitiva.

Política

A Constitución de 1993 define o estatuto político do país coma unha república democrática. O poder executivo está composto polo presidente e por un primeiro ministro. O poder lexislativo é bicameral. O poder xudicial componse dunha Corte suprema, dunha Corte constitucional, Cortes locais e un procurador xeral.

En marzo 2002, estoupan os problemas no distrito de Aksi con manifestacións pedindo a liberación dun opositor político. A represión comandada polo primeiro ministro Kurmanbek Bakiev mata seis persoas. Pouco despois, o presidente Akaiev acepta a dimisión de Bakiev das súas funcións e substitúeo por Nikolai Tanaiev. O presidente Askar Akaiev lanza unha reforma constitucional, á que foi convidada a oposición e a sociedade civil, que a conclúen en febreiro do 2003 cun referendo, verdadeiramente cheo de irregularidades. As emendas á constitución transforman entre outros o parlamento bicameral nun parlamento unicameral de 75 cadeiras a partir das eleccións de febreiro 2005.

Despois da «Revolución das Tulipas» que segue a estas eleccións, o goberno interino prometeu novas estruturas políticas e arranxar certos problemas constitucionais. A dimisión forzada do antigo presidente Askar Akaiev é aceptada polo Parlamento kirguiz o 11 de abril do 2005. Esta decisión permite unha nova elección presidencial o 10 de xullo do 2005.

Cambio do nome da capital

O 10 de setembro de 2025, o Jogorku Kenesh refrendou a Lei da República Kirguisa, asinada polo presidente Sadyr Japarov e que producía o troco do nome da antiga Jalal-Abad en Manas, para homenaxear ao heroe kirguís do mesmo nome.

Subdivisións

Kirguizistán está dividido en 7 rexións ou oblastary (en singular, oblasty) e unha cidade (shaary). Os seus centro administrativos levan xeralmente o mesmo nome (excepcións entre parénteses na lista que segue):

Organización territorial de Kirguistán

Rexión	Capital	Área (km²)	Poboación (2005)	Mapa
1. Bixkek (shaar)	Bixkek	127	900 000
2. Batken	Batken	16 995	400 400
3. Chuy	Bixkek	20 200	818 000
4. Jalal-Abad	Manas	33 700	962 200
5. Naryn	Naryn	45 200	269 700
6. Osh	Osh	29 200	1 299 500
7. Talas	Talas	11 400	216 100
8. Isiq-Köl	Karakol	43 100	450 700
Kirguizistán	Bixkek	198 500	5 316 600

Xeografía

Mapa de Kirguizistán.

Vista satélite de Kirguizistán.

Kirguizistán é un país de Asia central, encadrado pola China ao leste e sueste, Kazakhstán ao norte, Uzbekistán ao oeste e Tadjiikistán ao suroeste. Cunha superficie de 198 500 km², o país está totalmente encravado e non ten acceso ao mar.

O país é case totalmente montañoso; ao leste, a cadea do Tian Xan marca a fronteira coa China e culmina a 7.439 no Pico Pobedy (Vitoria en ruso), que é o cumio do país. Ao oeste, as cadeas do Fergana (ao norte) e do Pamir Alay (ao sur). A cadea do Pamir Alay culmina no Pico Lenin de 7 134 m.

Estea zonas montañosas dividen en dous ao país, o norte e o sur; estes dous non se comunican máis que por portos situados a máis de 2.700 m de altitude.

As cidades do Kirguizistán sitúanse nas zonas máis baixas do país. Ao norte, a capital Bixkek atópase a 800 m.

Ao leste está o lago Ysik forma un pequeno mar interior de 6.332 km² a 1.620 m de altitude, o segundo máis grande lago de montaña do mundo (despois do lago Titicaca). Profundo de 702 m, o lago está salgado e non se conxela no inverno.

Economía

Artigo principal: Economía de Kirguizistán.

O Kirguizistán é un país dabondo pobre, cunha economía baseada na agricultura. Antes da caída da URSS no 1991, o 98 % das exportacións do Kirguizistán eran destinadas a Union soviética; despois da caída desta, freouse considerablemente a produción do país ao comezo dos 1990. Reformas importantes foron acometidas (o Kirguizistán foi a primeira república do antigo bloque soviético en ser admitida na Organización Mundial do Comercio en decembro do 1998).

A agricultura é o principal sector de actividade do país, empregando en 2002 a metade da poboación e producindo o 35,6% do PIB.

Kirguizistán exporta principalmente metais non-ferrosos e das minerais, produtos manufacturados en la e agrícolas, enerxía eléctrica etc. As importacións comportan do petróleo, do gas natural, metais ferrosos, produtos químicos etc. Os seus socios comerciais principais son Rusia, Kazakhstán, China, os Estados Unidos, Uzbekistán e Alemaña.

• PIB : 1603 millóns de US$
• Crecemento : 7,1 % en 2004.
• 2/3 da poboación vive na pobreza.

Demografía

Evolución da demografía entre 1992 e 2003 (cifra da FAO, 2005). Poboación en milleiros de habitantes.

O 69,5% da poboación é de orixe kirguiz, un grupo étnico turco presentando influencias mongois e chinesas e estando historicamente constituído por bergares semi-nómades.

Poboación (2003, fonte : Banco mundial de institutos estatísticos): 5 millóns de habitantes

Esperanza de vida (2003: Banco mundial de institutos estatísticos): 68,6 anos

Taxa de alfabetización de adultos (2001): 97 %

Renda nacional bruto por habitantes en dólares (2003, está.): 340

Cultura

Vista de Bixkek

Tradicionalmente un pobo nómade, os kirguiz, seguen ligados a estas tradicións e ao modo de vida nómade está aínda mantido considerablemente, mentres que a liberdade que el implica ten un impacto sobre a mentalidade do país.

A relixión principal é o islam sunnita, da escola hanafita.

A lingua kirguiz pertence ao grupo das linguas turcas. No 1924 introducíuse un alfabeto baseado no alfabeto árabe, que foi substituído polo alfabeto latino en 1928. En 1941 adoptouse deinitivamente o alfabeto cirílico.

Véxase tamén

Bibliografía

• "Kirguizistán". Enciclopedia Galega Universal. Ir Indo. 1999-2002. ISBN 84-7680-288-9. 

Outros artigos

• Aqyn
• Toktogul Satylganov